Kultura

U novom izdanju Godišnjaka Pomorskog muzeja Crne Gore (LXIV-LXV), između ostalih, objavljen je i tekst istoričarke umjetnosti Radojke Abramović pod nazivom “Kotorski pazar kroz vrijeme”.

Za emisiju “Nedjeljni razgovor” Radio Kotora Abramović podsjeća da se već od srednjeg vijeka pominje Pazar u  našem gradu, koji se održavao ispred katedrale Svetog Tripuna. Kasnije je prenesen na Trg od oružja, a zatim i van grada.

Kako je kazala, na posebnom stupu vila se zastava sveca zaštitinika-Svetog Tripuna.

“Pazar se u starije doba održavao nedjeljom i petkom, a po svom prometu, sličio je poznatim sajmovima u Italiji. Zanimljivo je da su uz Pazar, kao mjesto trgovanja, na istom trgu održavani i drugi javni poslovi, sudske rasprave, u predvorju Opštinskog doma”, kaže Abramović.

Do 1443. godine sedmični Pazar u Kotoru održavao se nedjeljom, a od ovog datuma subotom, jer je na zahtjev crkvenih vlasti, nedjelja bila određena kao “dan počinka”.

“Pazar održavan nedjeljom smetao je redovnim liturgijskim obredima, tako da je kotorski biskup Marin Kontareno u prvoj polovini XV vijeka zabranio održavanje pjace nedjeljom i ona se od tada odvijala subotom, što je kao običaj ostalo i do današnjih dana”, rekla je Abramović.

Napominje da su se životne namirnice prodavale u dućanima i za svu robu izloženu prodaji, plaćala se trošarina, s tim što je za neprodate artikle bila za polovinu manja od prodatih. “Vlasnici dućana plaćali su i tablu, bez obzira na to da li je drže kao reklamu, jedan perper godišnje, a bila je određena i taksa za upotrebu opštinske vage. Postojala je i mjera za vino, ulje, životne namirnice, utvrđena i uklesana u opštinskom kamenu, tako da je svaka mjera morala biti usklađena sa tom mjerom”, priča nam Abramović.

Izvori koje je koristila prilikom obrade ove teme su korišćeni selektivno, uglavnom iz kotorskog Statuta i notarskih knjiga grada Kotora iz XIV i XV vijeka. Još jedan važan izvor za ovu građu je, ističe, Biskupski arhiv, kao i zbirka dukala i drugih dokumenata, koje je na osnovu prepisa iz sarajevskog muzeja publikovao G. Čremošnik.

U kotorskom Statutu od trgovaca u to doba spominju se: gostioničari, mesari, piljari, vinari, ribari. Na pazaru su se prodavali: sir, slanina, vosak, meso, vino, ulje, riba, voće i povrće. 

Abramović navodi da su dva najvažnija artikla koja su se proizvodila i trošila u basenu Boke i Kotoru bila so i vino. Za njih su, dodaje, bili propisani posebni uslovi.

“Za ove proizvode primjenjivala se zaštitna carina. Ubiranjem carine bavili su se činovnici, zvani doanarii, koji su bili opštinski blagajnici. Bilo ih je dvojica i upravljali su kompletnom opštinskom imovinom. Prodaju soli opština je davala u zakup, tako da se ona nije, poput drugih proizvoda, javno prodavala. Za domaću potrošnju bilo je određeno 600 modija godišnje i ta se količina dijelila po glavi, pro capitali. Svaki grad imao je svoje solne mjere. Kotorska solila nalazila su se južno od Prevlake, na Grbaljskom polju, po čemu je ovo područje nazvano Soliocko polje”, pojasnila je Abramović.

Prema njenim riječima, vino je bilo vrlo važan artikal, kako u domaćoj potrošnji, tako i kao proizvod namijenjen izvozu. Sađenje na odrini bilo je dozvoljeno samo vlasteli i građanima, a zabranjeno kmetovima i slobodnim seljacima”, rekla je Abramović.

Kotorska tržnica, u narodu poznata kao pjaca ili Markat, nastala je početkom XX vijeka, kao potreba da se iz urbanog jezgra grada i njegove neposredne okoline, usljed zdrvstveno-sanitarnih razloga, uklone proizvodi koji su se prodavali na tim lokacijama: riba, meso, živina, med, vosak, začini, sir. Proizvodi koji su se prodavali na ovim punktovima uglavnom su kopnenim putem dopremani u Kotor iz: Škaljara, Grblja, Mirca, Luštice, Njeguša, Konavala, Poda. Ova tradicija nastavlja se izgradnjom Markata, koji je izgrađen između položaja Valijer na zapadnom bedemu, desno od ulaza na glavna gradska vrata, koji je naziv dobio o mletačkom providuru  Dolfinu Valijeru i Bastiona Korner, desno od markata, koji je dobio naziv po mletačkom providuru Zorziju Korneru. Opština Kotor je namjeravala da već 1901. godine od tadašnje Austrijske vojne uprave otkupi prostor između pomenutih bastiona i da se na ovom prostoru smjesti tržnica. Ovaj izvanredan plan realizovan je 1905/7. godine.

Kotorski Markat u kontinuitetu bilježi trajanje od preko jednog vijeka. Danas obuhvata površinu od 845 metara kvadratnih. Ukupan kompleks izgrađen je za vrijeme autsrijske vladavine u Kotoru od 1905. do 1907. godine. Predstavlja tip utilitarne gradske arhitekture, jer je za njegovu izgradnju korišćen gradski bedem, kao istočni zid, koji je nagradnjom sa zapadne strane dobio svod.

Podsjetimo, naši sugrađani Ilija Mlinarević i Dolores Fabian podnijeli su nedavno Upravi za zaštitu kulturnih dobara Inicijativu za uspostavljanje zaštite kulturnog dobra-kotorska pijaca "Markat".

Za učenike osnovnih škola, a Povodom Međunarodnog dana muzeja, čija je ovogodišnja tema “Budućnost muzeja: oporavak i ponovno osmišljavanje”, održana je zabavno-edukativna radionica pod nazivom “Kotorski Pazar okom djeteta”, u saradnji sa Osnovnom školom  “Njegoš”, a izložba tim povodom, planirana je do kraja ove godine.